جمعه سیاه (Black Friday) در آمریکا روز بعد از شکرگزاری است. حراج جمعه در آخرین جمعه ماه نوامبر هر سال میلادی برگزار می شود. و به نوعی آغاز خرید کریسمس محسوب می شود. جمعه ی سیاه تعطیل نیست. اما اکثر شرکت‌ها به کارکنان خود اجازه مرخصی می‌دهند تا جهت خرید سال نو اقدام کنند.
از سال ها پیش این روز، پر مشتری ترین و شلوغ‌ترین روز فروش برای فروشنده‌های بزرگ است. اگرچه ایالات متحده ی آمریکا خواستگاه اصلی جمعه سیاه است اما این سنت به سرعت مانند خیلی از سنت های دیگر این قدرت سیاسی، نظامی و فرهنگی در کشورهای دیگر رواج پیدا کرده است. در ایالات متحده، جمعه ی سیاه به قدری اهمیت دارد که فروشگاه‌ها قبل از ساعت ۴ صبح کار خود را آغاز می کنند و مشتریان از ساعت ها قبل در محل ورودی های فروشگاه های برگزار کننده این رویداد صف های طویلی را ایجاد می کنند.
چرا به این روز جمعه سیاه (بلک فرایدی) می گویند؟
اولین گمانه زنی ها درباره تاریخچه و ریشه جمعه سیاه به سال ۱۹۵۱ بازمی گردد. در چنین روزی کارگران و کارمندان فردای روز شکرگزاری خود را به مریضی می زدند تا تعطیلات را به چهار روز افزایش دهند. در همان سال ها نیز پلیس فیلادلفیا، به دلیل ازدحام مردم و افزایش تصادفات در روز خرید کریسمس، به آن لقب بلک فرایدی را دادند. در سال ۱۹۷۵ روزنامه نیویورک تایمز آخرین جمعه نوامبر را “پرفروش ترین روز و شلوغ ترین ترافیک سال” در فیلادلفیا لقب داد.
همچنین در سال ۲۰۱۳ شایعاتی مبنی بر ریشه انتخاب نام جمعه سیاه در فضای مجازی شکل گرفت. طبق این شایعات، انتخاب این نام به خاطر فروش برده های سیاه پوست پیش از دوران جنگ های داخلی آمریکا و پس از روز شکرگزاری بوده است. این ادعا در سال ۲۰۱۵ به طور کلی رد شد.
نزدیک ترین و منطقی ترین پاسخ به این سوال است که در گذشته بسیاری از فروشندگان و صاحبان آن ها بالاترین سود را در چنین روزی داشته اند. صفت “سیاه” به این دلیل به “جمعه” تعمیم داده شد که تاجران برای نوشتن گزارش زیان های خود از جوهر قرمز و برای ثبت گزارش سود از جوهر سیاه استفاده می کردند.
حسابداری و بلک فرایدی
در قانونی نانوشته بین حسابداران هم این عبارت به چشم می خورد. حسابداران پس از محاسبه ی سود و زیان مجموعه ی خود، اگر خود را متضرر می دیدند از جوهر قرمز استفاده می‌کردند. استفاده از جوهر قرمز رنگ، تنها جهت نمایان‌تر (هایلایت) شدن ضرر بود. اما اگر صورت ها نشانگر سود بود، از جوهر مشکی استفاده می کردند.
در اوایل دهه ۶۰، حسابداران روز بعد از عید شکرگزاری، حساب‌های خود را مشکی رنگ می‌دیدند و این به معنای سود خریدهای پیش از عید به حساب می‌آمد. از این رو حسابداران، بین خود آن روز را بلک فرایدی به معنای جمعه سیاه نامیدند.
حراج پنج شنبه
رقابت مغازه داران بعد ها تا حدی بالاگرفت که تا سال های بعد، آغاز این حراجی (جمعه ی سیاه) از صبح روز عید شکرگزاری آغاز شد. برای اولین بار فروشگاهی در سال ۲۰۰۹ حراجی بلک فرایدی را از ساعت ۷ صبح روز پنجشنبه (روز عید شکرگذاری) آغاز کرد. پس از آن فروشگاه‌های دیگر هم از این تغییر ساعت استقبال کردند و حراجی خود را در همان پنج شنبه و از ساعات ۸ و ۹ صبح آغاز کردند. رسانه‌ها باز هم برای عدم استفاده از کلمه ی سیاه که بار منفی داشت، برای نامیدن این روز از عبارات پنجشنبه طوسی یا پنجشنبه قهوه‌ای استفاده کردند.
دوشنبه آنلاین
به تدریج با مرسوم شدن خریدهای اینترنتی، فروشگاه‌های آنلاین هم در حراج بلک فرایدی عرض اندام کردند. همانگونه که در بسیاری از کشورها مردم برای دیدن فیلم‌های معروف سینمایی، از چند ساعت قبل در محل سینماها حاضر می شوند، در حراج جمعه ی سیاه نیز، مردم ساعت ها در صف انتظار می ایستند.
به دلیل اینکه بسیاری از مردم ترجیح می دادند روز عید شکرگزاری را در کنار خانواده و نزدیکان خود باشند، فروشگاه‌های آنلاین، در اولین دوشنبه بعد از پایان تعطیلات چهار روزه، پیشنهادهای آنلاین خود را ارائه می‌دهند. با این کار، کسانی که موفق به حضور در حراج جمعه (حراج جمعه سیاه) نشده بودند، می توانستند دوباره شانس خود را امتحان کنند. بعد ها، بلک فرایدی آنلاین یک هفته ای شد و آن را با عبارات دوشنبه آنلاین و یا هفته ی آنلاین توصیف کردند.
پلیس و بلک فرایدی
درسال ۱۹۶۱، پلیس در شهرهای فیلادلفیا و نیویورک به خاطر ترافیک خیابان‌ها در این روز، آن را بلک فرایدی نامید. البته به نظر کارشناسان روابط عمومی آن زمان، استفاده از عبارت جمعه سیاه مناسب نبود و آن ها به رسانه‌ها و مردم پیشنهاد کردند، به‌جای کلمه ی سیاه که نماد بدشگونی بود از کلمه ی بزرگ استفاده کنند.
هرج و مرج ها در جمعه سیاه
یکی از دلایلی که پلیس کاربرد کلمه ی سیاه را برای حراج جمعه مناسب می داند، خشونت ها و درگیری هایی است که در جمعه سیاه اتفاق می افتد و بعضا منجر به قتل هم می شود.
در جمعه سیاه سال ۲۰۰۸ یک نگهبان فروشگاه با وجود قد ۱۹۵ سانتی متری و وزن ۱۲۲ کیلوگرمی در زیر پای مشتریان به دلیل خفگی جان خود را ازدست داد و یک زن باردار نیز دچار صدمه جدی شد.
در سال ۲۰۰۹ به دلیل بالاگرفتن خشونت ها، پلیس وارد یک فروشگاه شد.
در سال ۲۰۱۰ هجوم مردم در ساعت ۵ صبح باعث خروج اضطراری تمام کارکنان از فروشگاه شد.
در سال ۲۰۱۱ یک زن در فروشگاه برای تصاحب و خرید یک کنسول وی به سمت سایرین اسپری فلفل زد.
در سال ۲۰۱۲ به دلیل درگیری برای جای پارک در نزدیکی یک فروشگاه دو نفر به هم شلیک کردند.
در سال ۲۰۱۶ سه نفر در جریان خرید در ایالت های مختلف با شلیک گلوله زخمی شدند و یکی از آن ها کشته شد.
ارتکاب جرم در جمعه سیاه تنها به قتل و درگیری‌ها خریداران حریص ختم نمی‌شود. برخی فروشندگان هم با گران‌فروشی و کلاهبرداری از هجوم خریداران برای خرید سوء استفاده می کنند.
حراج جمعه سیاه در ایران
این رویداد که در جهان از آن به عنوان پادشاه حراجی‌ها یاد می‌شود، چند سالی است که پایش به ایران نیز بازشده و فروشگاه‌های اینترنتی و خرده‌فروشی‌ها و حتی فروشگاه‌های غیر اینترنتی مانند لباس فروشی‌ها در این روز تخفیف هایی را به مشتریانشان ارائه می‌دهند. همچنین گاهی برخی فروشگاه‌های اینترنتی از چند هفته قبل با ایمیل و پیامک مشتریانشان را از تخفیف های جمعه سیاه باخبر می‌کنند، جمعه سیاه همزمان با کشورهای غربی در ایران برگزار می‌شود که تاریخ این حراجی هیچ سنخیتی با تاریخ آغاز سال نو در ایران ندارد.
فلسفه جمعه سیاه
فلسفه ی اصلی جمعه سیاه یا بلک فرایدی چیست؟ فلسفه اصلی حراج جمعه سیاه، تخفیف بر روی همه ی کالاهاست. این تخفیف باعث ترغیب خریداران برای خرید کالاهای مورد نیاز با پول کمتر و خالی شدن انبار فروشگاه‌ها با سود کمتر است. در سال‌های اخیر رقابت بین فروشگاه ها در جمعه سیاه طوری بالا گرفته است که مفهومی به معنای شکننده ی درها به وجود آمده است.
