به طور خلاصه، منظور از اخلاق سازمانی مجموعه استانداردهای اخلاقی است که در سازمان باید آنها را رعایت کنید. اگر بخواهیم واژه اخلاق را به تنهایی معنا کنیم، باید بگوییم که اخلاق، به اصول، قوانین و استانداردهایی گفته می‌شود که در جامعه از آنها به عناوین خوب و بد یاد می‌کنیم. به عبارتی دیگر، این اخلاق است که تمایز میان خوب و بد را مشخص می‌کند و کارکنان یک سازمان را راهنمایی می‌کند تا در شرایط بحرانی و انتخاب دشوار میان گزینه‌ها، بتوانند بهترین تصمیم را بگیرند و بهترین انتخاب را داشته باشند. در این مطلب قصد داریم به مفهوم، ویژگی‌ها و اصول این موضوع بپردازیم، پس تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
تعریف اخلاق سازمانی
اخلاق سازمانی را با نام‌هایی مانند اخلاق شرکتی، اخلاق تجارت نیز می‌شناسند. این مفهوم نوعی اخلاق کاربردی و حرفه‌ای است که اصول اخلاقی یا مشکلات را که در یک محیط سازمانی ایجاد می‌شوند، بررسی می‌کند. علاوه بر آن، در تمامی ابعاد رفتار سازمانی، این اصول اعمال شده و به تمامی رفتارهای مدیریت، کارمندان و کل سازمان پیوند دارد. اخلاق سازمانی می‌تواند به عنوان نوعی اصل هنجاری یا توصیفی تعریف شود. دامنه و مسائلی که به اخلاق مربوط می‌شوند، نشان دهنده میزان مغایرت فعالیت‌های سازمانی با ارزش‌های اجتماعی غیراقتصادی می‌باشد.
تاکید اخلاق سازمانی همواره بر تعهد مجموعه، به بهبود و ارتقای ارزش‌های اجتماعی غیراقتصادی بوده است. این نوع از اخلاق با اخلاق جامعه، اخلاق افراد شاغل در سازمان و مشتریان یا مراجعان آن وابسته است. لازم به ذکر است که مفهوم اخلاق پدیده جدیدی نیست، بلکه کدهای مشخص شده مربوط به آن با توسعه تمدن بشری همراه بوده‌اند.
رفتار اخلاق‌مدار چیست؟
به طور خلاصه، رفتار اخلاق‌مدار گونه‌ای از رفتار است که مطابق با اخلاق می‌باشد. این اخلاق، شامل اعتقادات فردی و استانداردهای اجتماعی که درست و نادرست را تعریف می‌کنند، می‌شود. رفتار اخلاق‌مدار در مواردی مانند کنار آمدن با اطرافیان، زندگی صلح‌آمیز با خود و داشتن یک شخصیت خوب، اهمیت پیدا می‌کند. اخلاق سازمانی که با رفتار اخلاق‌مدار پیوند خورده، در حین انجام عملیات، معنا پیدا می‌کند. واضح است که هرگونه فعالیت و اقدام غیراخلاقی سبب ایجاد مشکل در سازمان می‌شود.
این موضوع نشان دهنده این است که اخلاقیات مدیریت و کارکنان یک مجموعه، باعث حیات و رشد یک سازمان می‌شوند. پیش از این اشاره کردیم که اخلاق شرکتی به معنای رفتار اخلاقی در حین انجام عملیات است. این مفهوم نشان دهنده این است که یک سازمان در تمامی فعالیت‌هایش باید اخلاق را مدنظر داشته باشد و ایده‌های اخلاقی عمومی را در رفتارهای خود پیاده‌سازی کند. رفتار اخلاق‌مدار باعث تسهیل و ترویج ویژگی‌های مثبت در جامعه و افزایش سودآوری در سازمان می‌شود. همچنین روابط مشتریان و بهره‌وری کارکنان را نیز بهبود می‌بخشد.
معنای اخلاقیات در سازمان برای انسان‌های مختلف، معانی گوناگونی دارد. اما به طور کلی برای اینکه افراد بتوانند معنای کار خوب و بد در محیط کار را درک کنند، از این مفهوم استفاده می‌شود. رفتار مثبت سازمانی بر روی محصولات یا خدماتی که مجموعه ارائه می‌دهد و روابط سازمان با سهام‌داران نیز تاثیرات شگرفی دارد.
ارزش‌های اساسی اخلاق سازمانی
ارزش‌های سازمانی به مدیران و کارکنان مجموعه کمک می‌کنند تا بتوانند درست و غلط را تشخیص دهند و موارد مهم‌تر را مشخص کنند. در واقع، اخلاقیات همان قوانینی هستند که بر اساس آنها مشخص می‌کنیم که چه چیزی درست است و چه چیزی نادرست. در ادامه مطلب چند مورد از مهم‌ترین ارزش‌های اخلاقی مهم در سازمان که در رفتار اخلاقی تاثیر دارند را شرح می‌دهیم.
قابل اعتماد بودن: قابل اعتماد بودن یکی از گسترده‌ترین و پیچیده‌ترین ارزش‌های اخلاقی است. این ویژگی، ارزشی وسیع بوده که با تمامی شاخصه‌ها و رفتارهای یک فرد شایسته پیوند خورده است. معتمد بودن یک فرد، سایر ویژگی‌ها مانند درست کاری، صداقت، خوش قولی و وفاداری را نیز در پی دارد.
احترام: تمرکز ویژگی احترام همواره بر کرامت ذاتی فرد بوده است. این شاخصه، در قالب خصوصیاتی مانند مدنیت، ادب، کرامت، استقلال، پذیرش و تحمل تعریف می‌شود. علاوه بر این موارد، پرهیز از رفتارهایی مانند اعمال خشونت بار، تمسخر، سوء استفاده را نیز در برمی‌گیرد.
مسئولیت‌پذیری: فردی که در اجتماع به مسئولیت‌پذیری شناخته می‌شود، خود را ملزم به پاسخگو بودن، اعمال خویشتن‌داری ملزم می‌کند.
انصاف و عدالت: ویژگی انصاف و عدالت نشان دهنده اهمیت عدالت، برابری، بی‌طرفی، تناسب، گشودگی و توجه به روند قانونی در مسائل است.
مراقبت: یکی دیگر از ارزش‌های اصلی، توجه صادقانه، خالصانه و پایدار به رفاه دیگران است. مفاهیمی مانند خیریه، مهربانی، شفقت، همدلی و به اشتراک گذاشتن، زیرمجموعه‌های ویژگی مراقبت هستند.
شهروندی: مفهوم شهروندی دربردارنده مجموعه‌ای از مزایا و وظایف مدنی است که تعیین می‌کنند یک سازمان به عنوان عضوی از یک جامعه باید چگونه رفتار کند. شهروندی صحیح این گونه است که هرشخص یا سازمانی سهم خود را در کارکرد جامعه انجام داده و به نسل‌های آینده نیز توجه داشته باشد.
اخلاق سازمانی چه ویژگی‌هایی دارد؟
اخلاق سازمانی ویژگی‌های مشخصی دارد که به طور خلاصه به شرح زیر هستند:
- اصولی که مدیران را در اجرای کارکردها، به شیوه‌ای منظم، هدایت می‌کند.
- قوانین و استانداردهای اخلاقی را به صورت پیوسته محک می‌زند و پویا است.
- مبنای اخلاق سازمانی اصول معقولی مانند خلوص، سعادت انسانی، خدمت و خوش رفتاری را دربردارد.
- واقعیت و عرف اجتماعی رایج در محیط کار جزو اصول اخلاق سازمانی است. رعایت اصول اخلاقی معمولا رشد کرامت افراد را در پی دارد.
- فعالیت‌ها، تصمیمات و رفتارهای مربوط به انسان‌ها توسط اخلاق سازمانی بررسی می‌شوند.
- هماهنگی بین نقش‌های مدیریت و کارکنان با مشتریان، کارپردازان، سرمایه‌گذاران و جامعه توسط اخلاق سازمانی ایجاد می‌شود.
سخن پایانی
رفتار اخلاق‌مدار نوعی رفتار برمبنای اخلاق است. در اینجا منظور از اخلاق همان اعتقادات فردی و استانداردهای اجتماعی برای تعریف درست و غلط می‌باشد. ارزش‌های سازمانی تعیین می‌کنند که چه چیزی مهم است و چه مواردی در تصمیم‌گیری در مورد درست و غلط دخیل هستند. برای اینکه یک سازمان بتواند به اهداف خود برسد، لازم است تا اصولی را در حوزه اخلاق‌مداری مدنظر داشته باشد.
